Töre Var, Yol Var: Türk’ün Kadim Ahlak Anayasası ve Kadının Yüce Yeri
Bazı milletler anayasalarını kalın kitaplarla taşır; biz Türklerse onu yıllar boyunca omuzda değil, yürekte taşıdık. Adı töreydi. Ve bu töre ne sadece kural koyar, ne de sadece yasak getirirdi. O aynı zamanda vicdandır, adalettir, kimliktir.
Bugün hem bu törenin 33 maddelik özüyle, hem de içindeki kadının yerine birlikte bakalım. Zira töre var, yol var. Kadın var, töre var.
Töre Nedir? Sadece Geçmişin Mirası mı?
Hayır. Töre, sadece “geçmişteki büyüklerin sözleri” değildir. Töre bir yaşam tarzıdır. Bir toplumun yazısız anayasasıdır. Türk milletinde bu anayasa, bazen kağanların dilinden, bazen anaların duasından, bazen de Orhun Yazıtları’nın taşına kazınarak gelmiştir.
Ve modern dönemde derlenen, 33 maddelik Türk Töresi dediğimiz liste, bu bilge sözlerin harmanlanmış halidir. Her biri, sadece bir öğüt değil, bir yön pusulasıdır.
33 Maddelik Türk Töresi
- Tengri tektir.
- Her kim ki Tengri’den kut almak dilerse başkasına yakarmasın.
- Türk, töresini yaşatmakla sorumludur.
- Töre, Türk budunun ortak sözüdür.
- Töre, adalettir.
- Adaletin olduğu yerde Töre vardır.
- Töre, Türk’ün dilinde, elinde ve yüzündedir.
- Türk budunun başı, Türk hakanıdır.
- Hakan, budunun hizmetkârıdır.
- Hakan, töre ile hükmeder.
- Töresiz hakan, halkını dağıtır.
- Töresiz halk, devletsiz kalır.
- Töresizliğin olduğu yerde ne dirlik olur ne de düzen.
- Türk, kendinden başkasına kul olmaz.
- Töreyi bozan, budunu böler.
- Türk, özünü unutanı affetmez.
- Türk, yurdunu korur.
- Türk, yurdunu korumayanı affetmez.
- Türk, anasına, atasına karşı gelmez.
- Türk, atasını inkâr edeni affetmez.
- Türk, soyunu bilmeyeni soydaş saymaz.
- Türk, dostunu satmaz.
- Türk, yoldaşını yolda koymaz.
- Türk, sözünün eridir.
- Türk, aldanabilir; ama asla aldatmaz.
- Türk, düşmanına bile mert davranır.
- Türk, esiriyle bile töreli konuşur.
- Türk, mazluma yoldaş; zalime düşmandır.
- Türk, düşküne el uzatır; aç olanı doyurur.
- Türk, doğayı sever, hayvana kıymaz.
- Türk, atını incitmez; silahına ihanet etmez.
- Türk, töresini bilmeyene töre öğretir.
- Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe, senin İlini ve töreni kim bozabilir?
Törede Kadının Yeri: Hatun, Ana, Er
Gelelim asıl meseleye… Bu 33 maddelik yapının görünmez omurgası olan kişiye: Kadına.
Tarihte çok az toplum, kadını Türkler kadar merkezde tutmuştur. Törede kadın, sadece ailede değil, devlette, savaşta, toplumsal kararlarda da yer alır. Üstelik eşit değil, bazen önde bile.
Hatun Devletin Eşidir, Süs Değil
Kağan varsa Hatun da vardır. Kağan yönetirse, Hatun da yön verir. Kurultaylara katılır, elçi ağırlar, karar süreçlerinde etkili olur. Bu rol, sembolik değil; töresel bir haktır.
“Kağan ile Hatun birlikte devleti yönetir.”
– (Orhun Yazıtları’nın satır aralarında bu ruh hissedilir.)
Kadın Erdir, Gölge Değil
“Er kadın” deriz ya… Çünkü o gerçekten savaşçıdır. At biner, ok atar, gerekirse can verir. Tomris Hatun, Borte Ujin, Altın Elbiseli Kadın gibi örnekler, bu geleneğin ete kemiğe bürünmüş hâlidir.
Kadın, sadece “şefkatli” değil, aynı zamanda cesur, dirayetli, yol göstericidir.
Törede Kadın Malın Sahibi, Neslin Temsilcisidir
- Miras hakkı vardır.
- Evlenme ve boşanma hakkı eşittir.
- Kendi malını yönetir.
- Yeri geldiğinde evin direği, yeri geldiğinde obanın aklı olur.
Ve dikkat edin, dilimizde “ana yurt”, “ana dil”, “ana töre” gibi kavramlar boşuna yoktur. Kadın bu toprağın, bu halkın mayasıdır.
Törede Kadına El Kalkmaz
Bu çok net. Töre, kadın dövmenin değil; kadına danışmanın toplumudur.
“Anaya el kalkmaz.”
– Bu sadece ahlaki değil, töresel bir emirdir.
Töre Var, Çünkü İnsanlık Ölmesin Diye Var
Bugün dünyada birçok halk “kadın hakları” için hâlâ mücadele verirken, bizim ecdadımız kadını yönetici yapmıştı, yeri geldiğinde savaşta safına almıştı. Çünkü töre bunu emrediyordu.
Töre, sadece kural koymaz; değer biçer. Ve bu değerlerin en yücesi de kadına duyulan saygıdır.
Töre Var, Yol Var
Ve işte bu yüzden…
Töre var, yol var.
Töre varsa adalet vardır.
Kadın varsa töre vardır.
Bu ikisi varsa, Türk milleti hep dimdik ayaktadır.
